sint-pietersplein-romeColosseum-romeRomekerst sint-pitersplein romeVaticaancolosseum-rome

Pantheon in Rome

Het Pantheon is het best bewaard gebleven monument uit de Romeinse oudheid in Rome. Ga precies onder het gat van de koepel staan en laat je betoveren door het bijzondere licht.

Een Romeins gebouw dat zo perfect is als het Pantheon zul je nergens anders aantreffen. Het is een van de best bewaard gebleven oude gebouwen van Europa; het majestueuze uiterlijk is in 2000 jaar tijd nauwelijks veranderd. Er is geen ander monument te vinden dat zo’n levendig beeld geeft van hoe Rome eruit moet hebben gezien tijdens de hoogtijdagen van het Romeinse Rijk.

Entree
Vanaf juli 2023 is het Pantheon niet meer gratis toegankelijk. Wie de koepel van het Pantheon van binnen wil bewonderen, moet daar 5 euro voor betalen. Het wereldberoemde monument is de eerste kerk in Rome waarvoor entreegeld gevraagd zal worden. Toegang tot het Pantheon gaat 5 euro kosten voor toeristen. Alle religieuze activiteiten blijven gratis toegankelijk. Ook bezoekers onder de 18 jaar en inwoners van Rome mogen het bijna tweeduizend jaar oude gebouw gratis blijven bezoeken. Tot 25 jaar gaat een kaartje slechts 2 euro kosten. Het geld wordt gebruikt om het plein voor het Pantheon te verbeteren en voor onderhoud aan het gebouw zelf. Rome_Pantheon

Tempel
Het huidige Pantheon werd tussen 118 en 125 gebouwd door keizer Hadrianus. Het verving grotendeels twee oudere tempels op dezelfde plaats. De eerste ervan was zo’n 150 jaar eerder tussen 27 en 25 voor Christus gebouwd door Marcus Agrippa, schoonzoon van keizer Augustus. Dit bouwwerk werd beschadigd door een enorme brand in Rome in het jaar 80. Een tweede tempel, gebouwd door keizer Domitianus, onderging een soortgelijk lot toen het in 110 getroffen werd door de bliksem.

In het licht van deze geschiedenis is de opdracht die in grote bronzen letters op de façade is aangebracht een raadsel, want er wordt duidelijk gerefereerd aan Marcus Agrippa: M. AGRIPPA L. F. COS TERTIUM FECIT (Marcus Agrippa, zoon van Lucius, maakte dit in zijn derde termijn als consul). Deze onjuistheid toont de bescheidenheid van Hadrianus, die gewoonlijk de naam van de oorspronkelijke bouwer op de monumenten die hij herbouwde of herstelde aanhield. De betrokkenheid van Hadrianus werd overigens pas in 1892 bevestigd, toen archeologen ontdekten dat veel van de stenen van het Pantheon het persoonlijke stempel van de keizer droegen. Hadrianus hield zich ook bezig met het ontwerp, de vierkanten en cirkels waarmee een architectonisch haast perfect gebouw werd gemaakt.

Rome_Pantheon

Latere keizers waren minder bescheiden, zoals te zien is aan de twee inscripties in kleine letters: pantheum vetustate corruptum cum omni cultu restituerunt (met alle finesses herstelden ze het Pantheon, dat door de tijd was aangetast). Dit verwijst naar renovaties door de keizers Severus en Caracalla in 202. Ze waren onbescheiden in hun bewering, maar ook oneerlijk, want het ziet ernaar uit dat de renovaties nooit hebben plaatsgevonden.

Het is opmerkelijk voor zo’n gebouw dat niemand echt weet waarvoor het Pantheon diende. De naam suggereert dat het gaat om een tempel gewijd aan alle goden, maar uit niets blijkt dat er een dergelijke cultus in Rome bestond. Sommige theorieën veronderstellen dat de tempel was gewijd aan de twaalf Olympische goden van het oude Griekenland; andere menen dat het geen tempel was maar een plek waar keizers zichzelf verheerlijkten door zich te omringen met standbeelden van de goden.

Kerk
Er zijn genoeg Romeinse gebouwen die de tand des tijds hebben doorstaan, maar geen ervan is in al die eeuwen in zo’n ongerepte staat gebleven als het Pantheon. De reden voor deze uitstekende conditie is dat het in 608 een christelijke kerk werd, toen de Byzantijnse keizer Phocas, bestuurder van Rome in die tijd, het gebouw aan Bonifatius IV schonk.

Rome_Pantheon

Het was voor het eerst dat een tempel die voor heidense riten was bestemd werd omgedoopt tot een kerk (voorheen was dit verboden) en de verandering bracht de bepaling met zich mee dat zelfs het verwijderen van een steen gelijkstond aan een doodzonde. De datum waarop het Pantheon werd ingewijd tot kerk (1 november 608) is interessant. Deze dag is immers gewijd aan alle dode heiligen. De kerk werd bovendien genoemd naar en gewijd aan Santa Maria ad Martyres, de Maagd Maria en de christelijke martelaren, wederom een zinspeling op alle heiligen en dus niet op alle goden. Om deze gelegenheid te herdenken werden talloze botten en relikwieën van martelaren uit de catacomben van Rome naar het Pantheon gebracht.


Schade
Ondanks de perfecte staat waarin het Pantheon verkeert, bleef niet het hele gebouw ongeschonden, zoals te zien is aan de buitenmuren van het voorportaal, die deels bekleed waren met wit marmer. Aan de achterkant was de hoofdstructuur van het gebouw met pleisterwerk bekleed, een imitatie van marmer. De zuilen zijn beter bewaard gebleven dan de bekleding. De meeste zuilen waren gemaakt van Egyptisch graniet. Maar zelfs hier moest af en toe een noodoplossing worden gevonden: één zuil moest bijvoorbeeld in 1626 uit de villa van keizer Domitianus in Castelgandolfo in de heuvels rondom Rome worden gehaald; twee andere zuilen die beschadigde pilaren moesten vervangen, werden in 1666 uit de badhuizen van Nero aangesleept.

Rome_Pantheon

Soms werd de schade met opzet aangebracht. Het bekendste voorbeeld is de plundering van de met brons vergulde dakpanelen in 663-667 door keizer Constans II. Het grootste deel werd naar Constantinopel gebracht en omgesmolten tot munten. Iets soortgelijks gebeurde in 1626, toen paus Urbanus VIII door de architect en beeldhouwer Bernini werd overgehaald om het bronzen verguldsel van de balken in de portiek te verwijderen. Zo’n 200 ton metaal werd verwijderd, waarvan het grootste deel naar de gigantische baldacchino ging, de troonhemel die Bernini maakte voor de St. Pieter. Volgens de overlevering was er nog net genoeg metaal over voor zo’n 80 nieuwe kanonnen voor het Castel Sant’Angelo.

Rome_Pantheon_0030.jpg

Een van de schatten die door de eeuwen heen uit het Pantheon is verdwenen, is een standbeeld van Venus, dat voor Agrippa’s oudere versie van de tempel stond. Het beeld was beroemd om de oorbellen die het droeg, gemaakt van twee helften van een parel die Cleopatra verzuimd had op te eten na een beroemde weddenschap met Marcus Antonius dat ze 10 miljoen sestertiën kon uitgeven voor een enkele maaltijd.

Oculus
Bij binnenkomst laat een blik omhoog een 9 meter groot gat (oculus genoemd) in het midden van het dak zien. Dit was met opzet in het ontwerp van Hadrianus opgenomen, om degenen die in het gebouw waren de mogelijkheid te bieden in direct contact met de hemel te treden. Het is ook een lichtbron, die op zonnige dagen een zonnestraal op het interieur werpt en op heldere avonden een prachtige glimp van de sterrenhemel toont. Zo nu en dan is er natuurlijk ook het merkwaardige schouwspel van vogels en regen in het gebouw.

Rome_Pantheon

De koepel is het meest fantastische aan het Pantheon. Hij heeft een diameter van 44,4 meter (groter dan de koepel van de St. Pieter), hetgeen precies gelijk is aan de hoogte van het gebouw van de vloer tot de oculus. Het was de grootste stenen koepel van de wereld tot 1958, toen het overtroffen werd door het CNIT-gebouw in Parijs. De bijzondere plafondinbouw van de koepel (lacunas) werd verkregen door materiaal in vormen te gieten. Met het blote oog niet waarneembaar is het naar de top toe steeds dunner worden van de koepel, van 7 meter tot slechts 1 meter dikte, waardoor het totale gewicht gereduceerd wordt. Ook is onzichtbaar dat er steeds lichtere materialen worden gebruikt: beton en travertijn aan de basis, vulkanische tufsteen halverwege en vederlichte puimsteen rond de oculus.

In de kerk bevinden zich rondom zeven rechthoekige en half cirkelvormige nissen, bedoeld als plaats voor standbeelden van goden, maar nu deels bezet door de graftombes van koningen en koninginnen van de kortstondige Italiaanse monarchie (1870-1946). De derde nis aan de linkerkant (rechts van Umberto) bevat de tombe van de schilder Rafaël (1483-1520), die in 1833 werd opgegraven en hier opnieuw een rustplaats vond. Een mooier graf had hij niet kunnen bedenken.

Fontein
De fontein in het midden van het plein voor het Pantheon, het Piazza della Rotonda, kwam er pas in de vijftiende eeuw, toen paus Eugenius XV besloot om er twee kleine bassins versierd met leeuwen te plaatsen. Sindsdien is de fontein verschillende malen af- en weer opgebouwd, totdat paus Clemens XI de fontein in 1711 ervan liet maken wat we nu nog zien. De basis van de fontein kreeg toen aan de ene zijde een trap met vijf treden, en aan de andere twee treden, door het niveauverschil in het plein. Paus Clemens liet ook de obelisk op de fontein plaatsen. Deze was gevonden in de buurt van de kerk Santa Maria Sopra Minerva en had een tijdlang bij de kerk San Macuto gestaan. Nog altijd wordt de meer dan zes meter lange obelisk daarom Il Macuteo genoemd.

Foto's Dennis Faro

Rome_Pantheon_fontein

Rome_Pantheon

Reageer op dit artikel
Mail de redactie
Share dit artikel op Facebook!
Tweet dit artikel op Twitter!
Deel dit artikel!
03-01-2014

rebelser | een prachtig artikel! informatief en liefdevol!



Roma Amor

Roma

Mooie video van Rome van Oliver Astrologo

Poll

Om jullie in dit nieuwe jaar nog beter van informatie te voorzien, zouden we graag weten waar jullie het liefst over lezen op onze website. Geschiedenis, lekker eten of bijzondere evenementen, wat vind je belangrijk?
monumenten en bezienswaardigheden in Rome
bijzondere evenementen en tentoonstellingen
tips voor restaurants, ijssalons en pizzeria's
verhalen over beroemde kunstenaars in Rome
tips voor dagjes uit buiten Rome
thematische wandelroutes door de stad
tips voor de leukste winkels