Santa Maria della Vittoria en de Extatische Theresia

Het grootste barokwonder in Rome is zonder twijfel de Sint Pieter, maar wist je dat de stad vol staat met kerken die qua weelderigheid niet onder doen? De Santa Maria della Vittoria, gewijd aan de Heilige Maagd Maria, is er daar een van. De aanwezigheid van Bernini’s beroemde beeld van de heilige Theresia in extase maakt deze kerk extra bijzonder.

Zintuigelijk
De kerk werd gebouwd in 1607 op een stukje land dat door een broederschap van Karmelieten werd gekocht. Het begin van de zeventiende eeuw was de dageraad van de Barokkunst, een kunst- en architectuurstroming die hand in hand ging met de katholieke geloofsbeleving. Waar de ingetogen Protestanten (en Calvinisten in het bijzonder) het geloof beleefden uitsluitend met het gebruik van woorden, konden religieuze en mystieke aspecten volgens de katholieke doctrine juist door alle zintuigen ervaren worden. De weelderige, zintuigelijk en sensuele kunst van de Barok was hier het resultaat van.



Betoverende hermafrodiet
De Karmelieten alleen konden zo’n wonderbaarlijk bouwwerk natuurlijk niet alleen bekostigen, maar ze hadden het geluk dat ze bij het graven in de grond op een heel bijzonder artefact stuitten: een adembenemend heidens beeld van een slapende hermafrodiet. Kardinaal Scipione Borghese, van de machtige en welvarende familie Borghese, was zo van dit betoverende beeld gecharmeerd, dat hij in ruil hiervoor beloofde de kosten van de bouw van de kerk op zich te nemen. Hij verscheepte het beeld naar zijn residentie, de Villa Borghese, waar het vandaag de dag nog steeds in een zoete slaap ligt. De barokarchitect Carlo Maderno werd vervolgens in de hand genomen en het bouwen kon beginnen.

Interieur
De façade van de kerk is vergelijkbaar met die van de buurvrouw Santa Susanna (ontworpen door Maderno), maar is hier van de hand van de architect Giovanni Battista Soria. Hij gebruikte hiervoor witte travertijn en leisteen, met Ionische zuilen en kapitelen gedecoreerd met bloemen. Hier bovenop staat of een adelaar of een draakje; symbolen van de Borghese familie en natuurlijk een referentie naar de kerks genereuze geldschieter.

De kerk van binnen heeft alles wat je van een katholieke kerk kan verwachten; lunetten met glas in lood, oorlogsschatten uit onder andere Spanje en het Ottomaanse rijk, kapellen vol met prachtige schilderijen met heiligen zoals Jozef, Magdalena en Franciscus van Assisi die zijn stigmata ontvangt.

Vanaf de achttiende eeuw kwam er echt een weldadige decoratiestroom op gang, waarbij elk stukje muur werd bedekt door bronzen tierlantijnen, verguld stucco en veelkleurig marmer. Korintische zuilen met vergulde kapitelen en krullerige sierlijsten mogen daarbij natuurlijk niet ontbreken. Deze extravagantie werd voornamelijk gefinancierd door de rijkste nobele Romeinse families die zijkapellen voor zichzelf reserveerden in de kerk en op hun weg daar naar toe natuurlijk ook graag door pracht en praal omgeven wilden worden.

Engelachtig plafond
In wat voor soort kerk je je ook bevindt, je moet nooit vergeten om ook omhoog te kijken. In de Santa Maria della Vittoria word je hier zeker voor beloond als je een glimp opvangt van de plafondschildering van Giovanni Domenico Cerrini: een fresco in pasteltinten die een goed idee geeft van hoe de hemel er uit zou moeten zien. Maria is aanwezig en omringd door engelen, terwijl gevallen engelen onder leiding van Lucifer naar beneden tuimelen. De engelen en putti in stucco die eromheen zweven (en die trouwens pas in de 18^de eeuw zijn toegevoegd) geven extra dimensie aan het werk en versterken het gevoel dat de hemel voor de kerkbezoeker nabij is.



De extatische Theresia
Maar de echte aandachtstrekker in deze weelderige kerk is Bernini’s beeld van de heilige Theresia in extase. Gemaakt in 1646 uit één stuk Carraramarmer en tegelijkertijd met de bouw van de Cornarno Kapel waar ze in staat. Deze Venetiaanse familie was niet zo bezig met de pauselijke perikelen omtrent Bernini en hechtte er niet zo veel waarde aan dat hij niet zo in goede gunste lag bij paus Innocentius X op dat moment; ze wilden de beste kwaliteit en ze wilden er voor betalen. Politiek zou hieraan onderhevig moeten zijn.

Het beeld laat een moment uit het leven de van de heilige Theresia zien, de stichter van de Karmelietennonnen en Kerklerares, zoals zij die zelf beschreef in haar mystieke autobiografie. Ze beleeft een extase waarin ze ervaart dat een engel haar met een gouden pijl met goddelijke liefde doorboort. Bernini heeft haar afgebeeld op het moment net hierna: ze ligt op een bed van wolken en vergulde stuccostralen dalen op haar neer, het engeltje heeft de pijl nog hoog en kijkt naar haar met een besmuikte glimlach terwijl Teresa zelf – door de ongelooflijke pijn en vreugde die ze voelt – op het punt staat flauw te vallen.



Een meer barok beeld bestaat er bijna niet; het hele gebeuren straalt een en al sensualiteit uit. De plooien in haar jurk die haar extatische gevoelens reflecteren, Theresia’s opgeheven hoofd en halfgeopende mond waaruit een zucht van verlichting klinkt, haar hand die de rand van haar zitting vastgrijpt. Bernini moest heel goed geweten hebben wat ze op dat bijzondere moment gevoeld moest hebben. Hoewel het een volledig mystieke ervaring moet nabootsen – er wordt zelfs een symbolische link gelegd met de soldaat Longius die Jezus met een speer stak bij de Kruisiging, wat als de geboorte van de Kerk beschouwd wordt – werd het beeld lang niet in alle religieuze kringen geaccepteerd. De redenen hiervoor mogen duidelijk zijn.

Santa Maria della Vittoria
Via Venti Settembre 17, Rome

Elke dag geopend van 7.00 – 12.00 uur en van 15.30 – 19.15 uur.
De kunstwerken zijn te zien van: 8.30 uur – 12.00 uur en van 15.30 – 18.00 uur.

Kerkdiensten zijn doordeweeks om: 7.00 uur, 8.00 uur en 12.30 uur
Op zondag om: 9.00 uur, 10.30 uur, 12.00 uur en 18.30 uur.  

Reageer op dit artikel

Mail de redactie

Deel dit artikel!

Ads by Stedenman